نحوه نامگذاری روستاهای ترکمن

« اسم کلمه ایست که به وسیله ی آن کسی یا چیزی را می خوانند.» این کلمات خود طیف گسترده ای

 از معانی را شامل می شوند و عموما متاثر از تاریخ و فرهنگ بوده، با شرایط زیست محیطی، اقتصادی، 

باورها و آرزوهای آن جامعه ارتباطی تنگاتنگ دارند.

ترکان پیش از اسلام، بنابر باورهای شامانیستی خود نهادهای طبیعت را مقدس می شمردند. 

بدین لحاظ اسامی برگرفته از طبیعت و محیط، در بین آنها از جایگاه خاصی برخودار بود. نام فرزندان 

اوغوز خان: گون (خورشید)، آی (ماه)، ییلدیز(ستاره)، گُُوک (آسمان)، داغ ( کوه)،‌ دنگیز (دریا)‌ خود

 نمونه ای صریح بر این مصداق است.

امروزه در بین ترکمنان ایران نامگذاری بر این اصول با اینکه رنگ و روی سابق را ندارند، ولی با این حال

 توانسته است موجودیت نسبی خود را حفظ کند. 

مثلا دانگ آتار ( وجه تسمیه نوزادی که به هنگامسپیده سحر به دنیا آمده باشد)،

 غمیر ( وجه تسمیه نوزادی که به هنگام بارش باران به دنیا آمده باشد)،

تویلی (عموما به نوزادی اطلاق می شود که در طول مراسم جشن و عروسی به دنیا آمده باشد)،

 ییلدیریم (رعد وبرق)، آی لر ( ماهان) از نام های متداول ترکمنی هستند.

باز در ارتباط با الهام گیری از طبیعت و شرایط زیست محیطی نام حیواناتی چون قوچ، آرسلان( شیر)،

 قورت ( گرگ)، ییلغی (گله اسب )، مارال ( آهوی ماده)، کوشک ( بچه شتر)، سونا (مرغابی ماده) 

نیز به عنوان اسم برگزیده می شوند که انعکاسی از تمایل قلبی نامگذاران آن است. 

آنها با این تسمیه آرزو می کنند که نوزاد در اوصافی همچون قدرت، شهامت، زیرکی، چالاکی، وقار،‌

 متانت و زیبایی هم ردیف حیوانی باشند که نام او را برگزیده اند.

آمال و آرزو های والدین به عنوان یکی از مهم ترین عوامل موثر بر امر نام گذاری، از حیطه اعمال

 وسیعی برخوردار است. باتیر به معنی باشهامت، بایار به معنی ارباب، سرور و آقا، مرگن به 

معنی تیرانداز ماهر و چیره دست، تایماز به معنی قرص و محکم و پابرجا. تعدادی از این اوصاف

 هستند که والدین با انتخاب آن مکنونات قلبی خود را در تجلی آن اوصاف در فرزندانشان نمایان 

می سازند.

 گاهی نیز اسامی منتخب بیانگر امید و آرزوهایی در خارج از شخصیت و وجود دارنده اسم است.

 دیده شده خانواده ای که عزیزی را به سفری دشوار و یا جنگ فرستاده، فرزند خود را امان گلدی،

 امان مراد، امان بی بی و ... نامیده و بدین وسیله آرزوی به سلامت برگشتن عزیز خود

 را آشکار ساخته است .

اوغل دوغدی، اوغل جمال، اوغل بخت و ... اسم هایی هستند که نامگذاران با انتخاب آن برای نوزاد 

دختر، تمایل و آرزوی خود را برای صاحب شدن به اولاد ذکور منعکس کرده اند. در نامگذاری روستاهای

 ترکمن نیز نماد های برگرفته از خصوصیات جغرافیای انسانی و طبیعی، بیشترین تاثیر را داشته است.

 در زمان های پیشتر که ساختار وابستگی های ایلی - طایفه ای خیلی به هم پیوسته تر از اکنون بود،

 نام های خود نمود یافته، ارتباطی مستقیم با ساختار تشکیلات قومی مردم اوبه (روستا ) داشت. 

در آن سالها هر اویماق با وابستگان خود چراگاه و حوزه زیست مستقلی داشت و هر زیستگاه به نام

 اوروغ (تیره) ساکنین و کوچندگان آن محل خوانده می شد. این نحوه نامگذاری پس از یکجا نشینی 

طوایف ترکمن نیز کاربری خود را حفظ کرد.

برخی از روستاهای تشکیل شده به شکل کنونی، نه به وسیله نام گذاری توسط فرد و یا گروه، بلکه

 به صورت تداوم استعمال بین الطوایفی، نام تیره (یا طایفه) ساکنین آن اوبه را به خود گرفته است. 

نام بسیاری از روستاهای صحرای ترکمن و جرگلان پیرو این قاعده هستند. روستاهای ایمر، کوچک،

 بهلکه، ‌یلمه،‌ یلغی، قرینجیک، کتوک، بدراق،‌ چاغر، ایگدیر، دیه جی، کم لر، آتالار، تکه لر، قوجق لار،

 توماچلار و ... تعدادی چند از آنهاست.

ناگفته نماند که وجه تسمیه بسیاری از تیره ها و طوایف ترکمن نیز خود برگرفته از خصوصیات انسانی

 و طبیعی زیستگاه (اوبه) و یا اعضای تشکیل دهنده آن بوده است و در این امر خصوصیات فردی

 بزرگان ایل، وابستگی های اقتصادی و یا محل زیستگاه (اوبه) آنها، تاثیر گذاری عمیقی داشته است. 

چنانچه ایمر به شخص بسیار نیکو و توانگر گفته می شود. کلته به معنای کوتاه قد، دیه جی به معنای

 شتردار، یلقی به معنی گله اسب، قره اینجیک به معنی ساق سیاه، ایگدیر به معنای بزرگی و مردانگی، بادراق به معنای پهلوان، تکه به معنی بُز نر و کتوک به معنی کنده درخت است که بحث درباره آن خود 

موضوع مقوله ای دیگر است. دراین راستا نام تعدادی از روستاهای ترکمن صحرا نیز از نام، اوصاف و یا

 مشخصه های بارز اولین ساکنان ویا بانیان آن نشات گرفته است.

به عنوان نمونه خوجه نپس یکی از تجار معتبر اواخر دوره قاجاریان است که در کرانه خاوری دریای خزر

 روابط تجاری خوبی با روسها داشت. قلیچ ایشان از خوانین برجسته گوگلان ها در اواخر دوره قاجاریان

 بوده است. سلاق نوری، سلاق غایب، سلاق تاچ محمد، قرینجیک قربان آخون، قرینجیک خوجه خان،

 قوچ مراد، کریم ایشان، هوزحاجی، امان قرجه، حاجی بالقان، اوراز آخون، جاللی آخون، اورکت حاجی،

 صوفی کم، نام برخی دیگر از این تیپ روستاهاست که با نام بانیان آن شناخته می شوند. نام اوبه های

 (و بعضا تیره های) قره باش، کوسه، کورشیخ، ترناقلی، چاریقلی، قولاق کسن نیز به احتمال قوی در 

ارتباط با اوصاف و مشخصه های بانیان این آبادی ها هستند. خصوصیات طبیعی زیستگاه نیز 

در نامگذاری (و یا نامگیری) اوبه تاثیر بسزایی داشته است. 

بسیاری از نام های زیبای اوبه های ترکمن انعکاسی از جغرافیای طبیعی زیستگاه است

 که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می شود.

نمونه  از  نامگذاری ها   در ادامه ...

برچسب‌ها: ترکمن
ادامه مطلب