مردی فراتر از تاریخ

(به مناسبت ۲۰ تا۲۷اردیبهشت روز پدر ترکمن)

زبان ترکمن با نام و یاد او در جهان شهره بوده و به دلیل تلاشش برای احیای زبان و ادب اصیل ترکمن، بر او عنوان "پدر شعر ترکمن" یا "فردوسی شعر ترکمن" نام نهاده شد. 
اینک 27۹ سال از سالروز مردی می گذرد که بزرگی کارش را به کار"دانته" در زبان ایتالیایی و کار " فردوسی" در زبان فارسی قیاس می کنند و روز به روز بر شیفتگان شعر و تفکرش افزوده می شود.

امروزه در مناطق ترکمن نشین و استان گلستان و خراسان شمالی کسی نیست که نام مختومقلی را نشنیده باشد و این شاعر کلاسیک بزرگ ترکمن چه در میان ترکمنها و ملتهای دیگراز احترام خاصی برخوردار است.

مختومقلی در شمال ایران در روستای "حاجی قوشان" گنبد کاووس چشم به جهان گشوده و دیوانی از او برجای مانده که به اکثر زبانهای مهم دنیا از جمله انگلیسی، روسی و دیگر زبانها ترجمه شده ولی ترجمه فارسی از این دیوان کم و انگشت شمار است.

شعر مختومقلی آئینه تمام نمای زمانه و مردم خویش است و هیچگاه نام را فدای نان نکرده و دیوان او علاوه برآنکه بازتاب آمال و اندیشه های اوست، بیانگر وضع اجتماعی و تاریخی قوم ترکمن بوده که اشعارش سرشار از مضامین گوناگون اجتماعی، سیاسی، عرفانی، اخلاقی، عشقی و قومی است.

مختومقلی، شاخص رفتار صحرایی و زبان صحراییان است، بی اعتباری جهان گذران و عشق، دو نوای اصیل و دلنشین شعرش است و فراغی آرزومند است که هیچ فردی گرفتار فقر و مسکنت نشود.

وی پیام و سنت حضرت محمد(ص) را سرلوحه زندگی خویش قرارداده بود و همچون دیگر بزرگان ادب و عرفان، دیوان خود را با حمد خداوند و نعت رسول او آغاز کرده و اشعارش در ستایش از اهل بیت پیامبر اکرم(ص)، بیشمار است.

شاعر در شعر " گوگگجه کپدری" (کبوتر چاهی) از جوانمردی، خیر، سخاوت، صبر و طاقت علی(ع) سخن می گوید و در شعر " سونمزیارنلار" از حضرت فاطمه(س) می سراید.

شرایط اجتماعی و فراز و نشیب هایی که در زندگی این شاعر و به ویژه برای قوم و اطرافیانش رخ داده موجب شده که خود را کنار نکشد و به بیان مشکلات و مسائل اجتماعی و پند و اندرز بپردازد، از این رو مختومقلی هم در آتش عشق حق سوخته و گرفتار آن شده و هم گرفتار عشق به مردم و اجتماعش شده است.

اشعار مختومقلی به دلیل سادگی و روانی در میان مردم ترکمن رواج بسیاری دارد و از نظر زبانشناسی اشعارش به زبان کلاسیک ترکمنی و متأثر از ادبیات جغتایی بوده است.

اشعار مختومقلی مانند فیلمی است که تصاویر، مناظر و روایاتی که برای هرکدام از مکان ها در نظر گرفته، قابل رؤیت بوده و انعکاس رنگهای طبیعت بکر و دست نخورده صحرای ترکمن در شعر او همیشگی است.

مختومقلی شاعریست با دیدی به گستردگی هستی که در عین عبادت حق و راز و نیاز، در میان مردم می زید، در شکست و پیروزیهایشان سهیم می شود و با زبانی ساده، مردمی و همه فهم، زندگی عادی مردم را به تصویر می کشد.

در این زمینه جمعی از محققان و مسئولان بر لزوم شناسایی و معرفی بیشتر اندیشه های " مختومقلی فراغی" تاکید دارند آنچه که متاسفانه تاکنون اتفاق نیفتاده است.

یک محقق ترکمستانی در این زمینه به مهر گفت: فراغی از فرهنگ اسلامی و فرهنگ غنی مشرق زمین در شعرهای خود استفاده کرد و توانست تمامی مفاهیم و فلسفه اسلام را به زبان معاصر ترکمنی بیان کند.

شیح تقی احسان اف افزود: اتحاد و همدلی موجود در اشعار مختومقلی فراغی بین کشورهای اسلامی و مردمان ترکمن، نشر داده و تقویت شود.

وی اظهار داشت: وی با ورود خویش به این عرصه، بنیانگذار ادبیات ترکمن در زمان خود شد زیرا قبل از مختومقلی شاعران شعرهای خود را به زبان ترک جغتایی بیان می کردند و او تنها شاعر ایرانی بود که به زبان ترکمنی شعر سرود.

احسان اف خاطرنشان کرد: مختومقلی شاعر علمی ترکمن است که توانسته بعد از حمله مغول، ادبیات و فرهنگ این قوم را دوباره احیا کند و با آثار خود زبان و ادبیات فرهنگ ترکمن را زنده کرد.

مدیرکل ارشاد گلستان نیز گفت: مختومقلی فراغی، فردوسی شعر و ادب ترکمن است که باید اندیشه های وی به درستی معرفی شود.

بنای یادبود مختومقلی

غلامرضا منتظری افزود: این استان به دلیل داشتن جاذبه ها و مفاخر فراوان ادبی، هنری و جاذبه های تاریخی و گرشگری به ایران کوچک معروف است.

وی اظهار داشت: این استان به بزرگانی چون حکیم جرجانی، مختومقلی فراغی ، فخرالدین اسعد گرگانی و دیگر بزرگان ادب و فرهنگ زینت یافته و در ایران و جهان شهره است.

به رغم اینکه مختومقلی فراغی در دیوان اشعارش خود را ایرانی معرفی کرده و هم اکنون نیز مزار این شاعر والامقام و پدرش دولت محمد آزادی که او نیز عارفی برجسته بوده، در مراوه تپه ایران است، برخی در صدد نسبت دادن این شاعر به خود هستند که متولیان فرهنگی باید در برابر این اقدامات تدبیری اصولی به خرج دهند.

ثبت زادگاه رسمی مختومقلی، نشر آثار و اشعار و .. از جمله روشهایی است که می تواند اندیشه های پدر شعر ترکمن را به درستی به نسل های مختلف جامعه معرفی کند.

20 تا 27 اردیبهشت هفته مختومقلی فراغی در گلستان نامگذاری شد و روز 28 اردیبهشت سالروز تولد شاعر نامی است.

عصر مختوم قلي عصر اغتشاش بود عصر باقي مانده از از خاکستر دوران نادر ، وي در فاصله مرگ نادر و جلوس کريم خان زند در سنين 6 تا 16 سالگي کاز چوپاني و دهقاني را و زرگري را تجربه کرد . در همين زمان احمد خان دراني بنيانگذار افغانستان جديد نيز در پي چشم طمع به متصرفات نادر از عوامل اغتشاش در ايران بود به همين منظور از بزرگان ترکمن تقاضاي کمک کرد در نتيجه تعدادي از جوانان ترکمن به فرماندهي چاودير خان به سوي افغانستان گسيل شدند . عبدالله يکي از برادران مختوم قلي نيز با آنها همرا بود که در راه کشته شد . محمد صفا برادر ديگر در جستجوي عبدالله برآمد و او نيز در راه افغانستان به دست دشمنان کشته شد . مختومقلي تاثرات قلبي خود را از اين دو واقعه در طي مرثيه ايي قراء با سوز و گدازي تمام بيان کرده است . اما خود مختوقلي ، وي معلومات اوليه خود را نزد پدر فرا گرفت و پس از پدر تحت تعليمات شخصي به نام نياز صالح قرار گرفت و در خدمت اين استاد بود که با علوم ديني مثل فقه ، حديث ، تفسير و کلام آشنا شد . و به مطالعه تاريخ قصص قرآن و عقايد فرزانگان پرداخت . شوق دروني او را بر آن داشت که از مدرسه ادريس بابا در محل قزل آياق به بخارا برود در بخارا با نوري کاظم بن باهر آشنا شد که براي تدريس دعوت شده بود . اين آشنايي منجر به دوستي عميق بين آنها شد . با پيدا شدن دو دستگي بين طلاب ، ابتدا نوري و سپس مختومقلي بخارا را ترک گفتند و راه افغانستان و هندوستان را در پيش گرفتند . مختومقلي در طي اين سفر که 6 سال طول کشيد بعد از سير و سياحت در هندوستان از طريق کابل به ازبکستان و سپس ترکمنستان رفت و با سفارش مدرسين مدرسه خواجه احمد يساوي براي تحصيل عازم مدرسه شيرغازي شد که در شهر خيوه قرار داشت . مختومقلي در مدرسه شير غازي با علوم و ادبيات شرق آشنا شد و در سال دوم تحصيل بود که استاد اورا خليفه خود کرد . وي پس از سه سال مدرسه شير غازي را ترک گفت و به اطراف اترک آمد و در آنجا ساکن شد و عاقبت نيز در روستاي آق توقاي از توابع شهر مراوه تپه دارفاني را وداع گفت و در همان مکان نيز به خاک سپرده شد . اينک هر ساله در 27 ارديبهشت هر سال مراسم سالروز تولد او با شکوه هرچه تمام تر با حضور شاعران و دوستداران اين شخصيت برجسته از دو کشور ترکمنستان و ايران در همان مکان آرامگاه او برگزار می شود.